Chain-like Poem

This poem is apparently in a style called mukta-pada-grastam (catching the tail of the previous word).
This is a poem on Krishna in a series called mukunda maala (by Sri Adi Shankara?).

उद्धृत-नग ! नगभिदनुज ! 
दनुज-कुलामित्र ! मित्र-शशि-दृष्टे ! ।
दृष्टे भवति प्रभवति 
न भवति किं भव-तिरस्कारः  ॥

 

 

Tongue Twister from గజేంద్ర మోక్షణం

అడిగెదనని కడు వడిఁ జను-
నడిగిన దను మగుడనుడుగడని నడయుడుగున్
వెడవెడ చిడిముడి తడఁ బడ
నడుగిడు; నడుగిడదు జడిమ నడుగిడు నెడలన్

గజేంద్ర మోక్షణ ఘట్టం.
భర్తగారు ఎక్కడికో హడావుడిగా పరిగెడుతున్నారు.  లక్ష్మి తటపటాయింపు ఆమె అడుగుల్లో కనబడుతోందని పోతన యీ పద్యంలో పదాలలో చూపించారు.  ఇది 'సర్వలఘు కంద పద్యం'.

`ఎక్కడికి వెళ్తున్నారు?' అని అడుగుదామని తొందరగా ముందుకెళ్తుంది. అడిగినా వెనుకకి పొమ్మంటారని వెనుకకు జంకుతుంది. ఇలా అటూ యిటూ ఆగి, వెళ్ళి, తడబడుతూ అడుగులేస్తోంది.

పైకి చదివితే ఈ పద్యం అందం బయటపడుతుంది.

The Inspiration for Masala Dialogues in Movies?

After shUrpaNakha gets insulted by Lakshmana and goes to her brothers Khara and DuuShaNa, they get very angry and invade Rama with 14000 of their henchmen. Khara abuses and heaps insults on Rama and says 'I'll kill you at this instant'.

Then, Rama says to khara:

प्रहर त्वं यथा-कामं, कुरु यत्नं कुलाधम !
अद्य ते पातयिष्यामि शिरस्‌ ताळफलं यथा ॥
meaning,
[You want to kill me? You want a piece of me?] Come, kill, give it a try if you wish, you wretched fellow!
Today I shall make your head fall like a palm fruit from its tree.

Don't think Samskrit is just for stotras.
This is how you can express your human feelings in Samskrit :-)

Sri Raama - A Loser or Super Hero?

People talk about Ramayana. But how many of us know what Rama said in his own words, in various circumstances? For many, Rama is a maryaadaa puruShottama. By that they mean a humble, simble (simple), gendleman (gentleman) - an "idealistic" person, meaning not practical. If Rama were to be born today, he wouldn't survive for a minute with all the cunning, duplicity, diplomacy, business-savviness etc. needed to thrive. Some don't say it aloud for fear of blasphemy, but I sensed that many (except a few old-minded people) think that Ramayana is too idealistic and hence not very relevant to today's conditions. Nobody wants to be like Rama, as that'll be considered to mean a 'loser' and a 'sop'. There are others who worship him from a distance, but say that's too difficult a role model to imitate.

Today's hero is the ambitious person. It's the corporate CEO or the one who can swindle the largest mass of men with his mesmerizing speech and intellect. In Vedic psychology, the person adored today is the Rajasic man - the ambitious achiever and conqueror.

I will post a series of original Samskrit shlokas from Valmiki Ramayana that portray Rama's aggressiveness, acumen, diplomacy, leadership, resolve, 'can-do' attitude - the rajasic qualities that people look for today.
I will post them under the category, "Rama Vaakyam".

I feel we need to memorize some of these shlokas because, you never know when a thought inspires you to action.

ప్రసిద్ధమైన 'ముక్కు' తిమ్మన పద్యం

నానా సూన వితాన వాసనలనానందించు సారంగమే-
లా నన్నొలదటంచు గంధఫలి బల్కాకన్ తపంబంది యో-
షా నాసాకృతి దాల్చి సర్వ సుమనస్సౌరభ్య సంవాసియై
పూనెం బ్రేక్షణ మాలికా మధుకరీ పుంజంబులిర్వంకలన్.

సారంగము = మధుకరీ = తుమ్మెద
నన్నొల్లదు = నన్ను స్వీకరించదు
గంధఫలి = సంపెంగ పూవు
బల్కాకన్ = పలు + కాకన్ = చాలా కొపంతో

What is the right age for philosophy?

దంతంబుల్ పడనప్పుడే తనువునందారూఢియున్నప్పుడే
కాంతాసంఘము రోయనప్పుడె జరాక్రాంతంబు కానప్పుడే
వింతల్ మేన చరించనప్పుడె కురుల్ వెల్వెల్లఁ గానప్పుడే
చింతింపన్ వలె నీ పదాంబుజములన్ శ్రీకాళహస్తీశ్వరా !

Who is the heaviest/strongest in the world?

Here is an excellent poem that builds up to a climactic answer.
I once explained it to a group of kids in Hyderabad, leading them through a bunch of questions to the answer. They loved it.

पृथ्वी शेषभृता, स शम्भुमकुटः, कैलासवासोप्यसौ
कैलासोऽपि दशाननेन तुलितः, बद्धोऽप्यसौ वालिना ।
वाली राघवविष्णुना युधिजितो, विष्णुः सतां मानसे
तस्माद्‌ विष्णुपरायणाद्‌ गुरुतरो नान्योऽस्ति लोकत्रये ॥

The question it pursues is, 'who is the heaviest/strongest in the world?'.
'The Earth', you say? But Adi Sesha is carrying the Earth on his hood.
Shambhu (Siva) wears him on his crown as an ornament to his locks. That makes it Shiva? Not yet.
Shiva is carried by Kailasa parvatam, which in turn was raised by Raavana.
Vaali carried Raavana in his armpit once upon a time and circled the entire globe.
Rama killed such Vaali with just a single arrow.


Such a valiant Rama, who is Vishnu himself, gets caged in the heart of his devoted bhakta.
 Hence the conclusion is, Vishnu bhakta is the strongest/heaviest of all, since he's carrying all the others mentioned so far in his heart. :-)

What is bhakti, but love?
Hence, love is the strongest force in the Universe as it keeps the most powerful in its control.

మనకి దేవుణ్ణి ఇలా అడిగే ధైర్యం ఉందా?

 ధూర్జటి కాళహస్తీశ్వర శతకం లోనిదిః

నిను సేవింపగనాపదల్ పొడమనీ, నిత్యోత్సవంబబ్బనీ,
జనమాత్రుండననీ, మహాత్ముడననీ, సంసారమోహంబు పై-
గొననీ, జ్ఞానముఁ గల్గనీ గ్రహగతుల్ కుందింపనీ మేలు వ-
చ్చిన రానీ యవి నాకు భూషణములే శ్రీ కాళహస్తీశ్వరా !

Satyabhama Showing Viira and shringaara rasas together

పరుజూచున్, వరుజూచు నొంపనలరింపన్ రోష రాగోదయా-
విరత భ్రూకుటి మందహాసములతో వీరంబు శృంగారమున్
జరగన్, కన్నుల గెంపు సొంపు బరగన్ చండాస్త్ర సందోహమున్,
సరసాలోక సమూహమున్ నెరపుచున్ చంద్రాస్య హేలా గతిన్ ॥

From potana bhagavatam, narakaasura vadha.

DhurjaTi ridiculing the hankering after sons

కొడుకుల్ పుట్టరటంచునేడ్తురవివేకుల్ జీవన భ్రాంతులై
కొడుకుల్ పుట్టరె కౌరవేంద్రునకనేకుల్ వారిచే నేగతుల్
బడసెన్? పుత్రులు లేని యా శుకునకున్ వాటిల్లెనే దుర్గతుల్?
చెడునే మోక్షపదంబపుత్రకునకున్ శ్రీ కాళహస్తీశ్వరా?

శబ్దం ద్వారా అర్థం

ప్రసిద్ధమైన అల్లసాని పెద్దన పద్యం:

అట జని కాంచె భూమిసురుడంబర-చుంబి శిరస్సరజ్ఝరీ-
పటల ముహుర్ముహుర్-లుఠదభంగ తరంగ మృదంగ నిస్స్వన-
స్ఫుట నటనానుకూల పరిఫుల్ల కలాప కలాపి జాలమున్,
కటక చరత్ కరేణు కరకంపిత సాలము శీత శైలమున్

Quiz: Just read out the poem and tell me what it might be describing, without going into the meaning.

రాముణ్ణి గుర్తు చేసే సీత ఆకృతి

అశోక వనంలో  హనుమకి కనబడిన సీత ఆకృతి రాముణ్ణి స్ఫురింప జేసిందని శ్రీ విశ్వనాథ సత్యనారాయణ వారి అద్భుత కల్పన, వారి 'రామాయణ కల్పవృక్షం' కావ్యంలోనిది:.

ఆకృతి రామచంద్ర విరహాకృతి, కన్బొమ తీరు స్వామి చా-
పాకృతి, కన్నులన్ ప్రభు కృపాకృతి, కైశికమందు రామ దే-
హాకృతి, సర్వ దేహమునయందున రాఘవ వంశ మౌళి ధ-
ర్మాకృతి, కూరుచున్న విధమంతయు స్వామి ప్రతిజ్ణ యట్లుగాన్

ఆదర్శ  దాంపత్యమంటే, ఆయన్ని చూస్తే ఆవిడా గుర్తుకు రావాలి, ఆమెను చూస్తే అయన గుర్తుకు రావాలి, వారి ఇంటి మర్యాద గుర్తుకి రావాలి.

A Lilting Poem from Umaa Sahasram

This Samskrita sloka is part of a 1000-verse kaavyam on Goddess Uma composed extempore by kaavyakaNTha vaasiShTha gaNapati muni, the foremost disciple of Sri Ramana Maharshi. The entire kaavyam is available online at
http://surasa.net/uma

करोति या, बिभर्ति या, निहन्ति या जगत्त्रयं
समन्ततो विभाति या न दृश्यते क्वचिच्च या |
अतीव गुप्त-रूपिणी, गुरूपदेशमन्तरा
न शक्यते बुधैश्च बोद्धुमन्धकारि-सुन्दरी ||

This is especially suitable to teach kids, as they like the easily perceivable and fast rhythm of this sloka. It is same as that of 'मुदाकरात्त मोदकं'.

A Sloka from Kalidasa's beautiful dashashlokii stuti

Here is a great poem that you will enjoy only after you memorize it. Read it aloud. A beautiful musical rendering of the entire stuti can be found at  
Madugula Devii Stuti Maala on Surasa.net  

चेटी भवन् निखिल खेटी कदंबवन-वाटीषु नाकिपटली
कोटीर चारुतर-कोटी मणीकिरण-कोटी करंबित पदा |
पाटीर गन्धि कुचशाटी कवित्व परिपाटीम्-अगाधिप सुता
घोटी खुरादधिक धाटीम् उदार मुख वीटी रसेन तनुताम् ||
 
Word-by-Word Meanings
चेटी भवन् निखिल खेटी = being served by all the worlds(and their inhabitants; also sky-dwellers i.e., devas)  
करंबित पदा = having feet adorned by 
मणीकिरण-कोटी = millions of dazzling gems 
कोटीर चारुतर-कोटी = on millions of beautiful crowns 
नाकि-पटली = on the heads of a huge multitude of Gods  
पाटीर-गन्धि = sandalwood-smelling कुच-शाटी = breast-cloth (portion of saree covering the breasts) घोटी-खुरात् अधिक धाटीम् = A swifter gait than that of horse hooves 
मुख-वीटी रसेन तनुताम् = may she bestow with the betel juice in her mouth

First Ever Poem Composed by a Human

Valmiki is the first ever human being to compose a rhythmic poem set to a metre. Here is his poem:

मा निषाद ! प्रतिष्ठां त्वं अगमः शाश्वतीः समाः |
यत् क्रौञ्च-मिधुनाद्‌ एकं अवधीः काम-मोहितम् ||

praasa vaibhavam

మెచ్చిన మచ్చిక గల్గిన
యిచ్చిన నీవచ్చు గాక యిచ్చ నొరులకున్
చిచ్చు కడి గొనగ వచ్చునె
చిచ్చర చూపచ్చు వడిన శివునకు దక్కన్ ?

పిల్లలకి తెలుగు పట్ల ఉత్సాహం, మక్కువ, ఆసక్తి, కలగాలంటే ఇలాంటి పద్యాలు వారి ఎదురుగా పెద్దలు పైకి బిగ్గరగా చదవాలి, నేర్చుకోవాలి.
అచ్చ తెలుగు పదాలతో నింపిన ఈ పోతన భాగవత పద్యం, హాలాహల భక్షణ అయిన తరువాత చెప్పబడినది.

మచ్చిక = ప్రేమ
ఇచ్చ = ఇష్టమయినది 
ఒరులకున్ = ఇతరులకి
చిచ్చు కడి = అగ్గి ముద్ద

కొనగవచ్చునె = తీసుకోవచ్చా ?
చిచ్చర చూపు = అగ్ని నేత్రం
అచ్చువడిన = stamp లాగా పడిన
శివునకు దక్కన్ = శివుడికి తప్ప

శ్రీ కృష్ణుని రసికత, వాచాలత

Krishna has just returned to Dwaraka after the long Mahabharata War, and after
Dharma Raja's RaajyaabhiShEkam.

Each of his 16108 wifes is rejoicing, thoroughly convinced that her husband
has come first only to her house, showered the most love on her, etc.

పతి నాయింటికి మున్ను వచ్చె, నిదె నా ప్రాణేశుఁ డస్మద్గృహా-
గతుడయ్యెన్ ...

అప్పుడు కృష్ణుడు ఒక భామ ఇంటికి ముందు వెళితే
వేరొకతె లోఁ గుందునో, సుకరాలాపములాడదో, సొలయునో,
సుప్రీతి వీక్షింపదో
అని శంకించి

ప్రకటాశ్చర్య విభూతిఁ జొచ్చె బహురూప వ్యక్తుడై
ఒకే సారి అందరి ఇళ్ళలో ప్రవేశించి,
వారిని కుశల ప్రశ్నలు వేస్తున్నాడు।
ఎలాగంటే,

సీసము:
తిలకమేటికి లేదు తిలకినీ తిలకమా? పువ్వులు దురుమవా పువ్వుఁ బోడి?
కస్తూరి యలదవా కస్తూరికా గంధి? తొడవులు దొడువవా తొడవుతొడవ?
కలహంస బెంపుదే కలహంస గామిని? కీరముఁ జదివింతె కీరవాణి?
లతలఁ బోషింతువా లతికా లలితదేహ? సరసి నోలాడుదే సరసిజాక్షి?

ఆటవెలది:
మృగికి మేతలిడుదె మృగశాబలోచన? గురులనాదరింతె గురువివేక?
బంధుజనుల బ్రోతె బంధుచింతామణి? యనుచు సతుల నడిగె నచ్యుతుండు
మనసెరిగి మాట్లాడడమంటే ఇదే!
ఏ భామకి దేనియందు మక్కువో గ్రహించి ఆమె taste ని ప్రశంసిస్తూనే
ప్రోత్సహిస్తున్నాడు, ధర్మం హెచ్చరిస్తున్నాడు।
ఇవన్నీ, మనసు నొచ్చుకోకుండా।
బంధుజనుల బ్రోతె బంధు చింతామణీ?
అనడంలో ఎక్కడా condescending attitude గాని,
హిత బోధ గాని, లేదు। ఇదే పద్ధతి శ్రీ రాముడు కూడా అవలంబిస్తాడు
రామాయణంలో, శబరిని పలుకరించేటప్పుడు
कच्चित् वर्धते तपह्?
"తపస్సు బాగా వృద్ధి అవుతోంది కదా!" అంటాడే గాని,
తపస్సు బాగా చేస్తున్నావా? (implying a moral class)
అని కాదు।

If we go into the meaning of the above sIsa padyam.
It is a thing of beauty in itself.

ఇంత శృంగారం ఒలికిస్తున్నా
తానుమాత్రం దానిలో జారిపోలేదు అనే ధ్వని
అచ్యుతుడు అనే శబ్దంలో ఉంది।
"అనుచు సతులనడిగె నచ్యుతుండు"
(అచ్యుతుడు = జారని వాడు)